Parlamento binası günbatımında kirlilik ve duman altında Yeni Delhi, Delhi, Hindistan. ( Görüntü kredisi: Getty Images )

Dünyada hava kirliliği sorunu giderek artıyor. Bazı şehirlerde insanlar sağlıklı bir nefes almak için mücadele ediyor. Peki hangi şehirler en kötü hava kalitesine sahip? Bu sorunun cevabı, ölçüm yöntemlerine, coğrafi faktörlere ve kirliliğin kaynaklarına bağlı olarak değişebilir.
​

Hava kirliliği genellikle partikül madde (PM) konsantrasyonu veya havada asılı duran katı ve sıvı damlacıkların bir karışımı olarak ölçülür. Bu damlacıkların boyutu, sağlık üzerindeki etkilerini belirler. Örneğin, PM2.5 olarak adlandırılan 2,5 mikrometreden küçük parçacıklar, akciğerlere ve kan dolaşımına girebilir ve solunum ve kalp hastalıklarına neden olabilir.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), PM2.5 konsantrasyonunun yıl boyunca ortalama 10 mikrogram/metre küp’ü geçmemesini öneriyor. Ancak çok az şehir bu seviyeyi karşılayabiliyor. Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (EPA), PM2.5 konsantrasyonunun 35 mikrogram/metre küp’ü aştığı günleri sağlıksız olarak kabul ediyor.


Hava sensörü şirketi olan IQAir’in gerçek zamanlı verilerine göre, bazı şehirler yıl boyunca ABD’nin hava kalitesine sahiptir. Ancak orman yangını sezonunda bir veya iki gün boyunca New York, Chicago, San Francisco, Sacramento ve Seattle gibi şehirler dünyanın en kötü hava kalitesi ünvanını kazanabiliyor. Bu şehirlerin genelde kirli bir havaları yoktur ama yangınlar nedeniyle geçici olarak PM2.5 seviyeleri yükselir.


Hava kirliliğini ölçmek için farklı yöntemler kullanılır. Bazı yöntemler daha hassas ve güvenilir sensörler kullanırken, bazıları daha ucuz ve yaygın sensörler kullanır. Bu nedenle, farklı kaynaklardan elde edilen veriler karşılaştırılamayabilir veya tutarsız olabilir. Ayrıca bazı ülkeler veya bölgeler hiçbir veri bildirmediği için hava kirliliği sıralamasında görünmeyebilir.


Hava kirliliğini ölçmenin bir diğer zorluğu da havadaki partikül maddenin kimyasal bileşimidir. Partikül madde, farklı kaynaklardan gelen çeşitli maddeleri içerir. Örneğin, toz, polen, küf, duman, kurum, tuz, metaller, asitler ve organik bileşikler gibi. Bu maddelerin sağlık üzerindeki etkileri farklılık gösterebilir. Bir DSÖ sözcüsü, araştırmanın kesin olmadığını, ancak genel olarak aynı PM2.5 seviyelerine sahip şehirlerin kirliliğin kaynağına bağlı olarak farklı sağlık sonuçlarına sahip olabileceğini söyledi.
​

Parlamento binası günbatımında kirlilik ve duman altında Yeni Delhi, Delhi, Hindistan. ( Görüntü kredisi: Getty Images )

IQAir’in 2022 yılı için yayınladığı rapora göre, dünyanın en kötü hava kalitesine sahip şehri Lahor’dur. Pakistan’ın ikinci büyük şehri olan Lahor, yıl boyunca PM2.5 konsantrasyonu ortalama 114 mikrogram/metre küp olan bir havaya maruz kalmıştır. Bu seviye, DSÖ’nün önerdiği seviyenin yaklaşık 11 katından fazladır.


Lahor’u ikinci sırada Hotan takip etmiştir. Çin’in batısında yer alan Hotan, yıl boyunca PM2.5 konsantrasyonu ortalama 110 mikrogram/metre küp olan bir havaya sahip olmuştur. Hotan’ın havası, çevresindeki çöllerden gelen toz fırtınalarından etkilenmektedir.


Üçüncü sırada ise Hindistan’ın başkenti Delhi’nin bir banliyösü olan Ghaziabad yer almıştır. Ghaziabad, yıl boyunca PM2.5 konsantrasyonu ortalama 106 mikrogram/metre küp olan bir havaya maruz kalmıştır. Ghaziabad’ın havası, hem fosil yakıtların hem de tozun neden olduğu kirlilikten dolayı sağlıksızdır.


2021 yılında ise en kirli ilk üç şehir Hindistan’daydı; Delhi, Kanpur ve Patna. Bu şehirlerin tümü, yıl boyunca PM2.5 metre küp başına ortalama 90 mikrogramdan fazla veya önerilen seviyenin yaklaşık 20 katından fazla olmuştu.
​

(Image credit: Getty Images)

Bazı şehirlerin diğerlerinden daha fazla PM2.5’e sahip olmasının birçok nedeni vardır. Bunlardan biri coğrafyadır. Bazı şehirler, çöllerden gelen toz fırtınalarına veya dağlardan gelen rüzgarlara maruz kalabilir. Bu durum, havadaki partikül madde seviyesini artırabilir. Örneğin, Hotan, Taklamakan çölüne yakındır ve sık sık toz fırtınaları yaşar. N’Djamena da aynı şekilde Sahra Çölü’nün güney kenarına yakındır. Dağlar, kirleticilerin dağılmasını zorlaştırarak hava kalitesini etkileyebilir: Delhi, Lahor, Dakka ve sağlıksız havaya sahip diğer birçok şehir, Himalayaların hemen güneyinde yer almaktadır.


Bir diğer neden ise insan faaliyetleridir. Fosil yakıtların yanması, endüstriyel emisyonlar, tarım ateşleri, araç trafiği ve inşaat çalışmaları gibi etkenler havayı kirletir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde bu etkenlerin kontrolü zor olabilir.


Örneğin Delhi’de, Yeni Delhi’deki Jawaharlal Nehru Üniversitesi Çevre Bilimleri Okulu Dekanı Umesh Kulshrestha, “herhangi bir şeye dokunun ve her gün temizleseniz bile toz vardır.” dedi. Muson mevsimi dışında seyrek yağmur, toz birikmesine yardımcı olur – sadece uzak çöllerden değil, aynı zamanda asfaltsız yollardan ve Delhi’deki inşaat işlerinden de. Ayrıca Delhi’nin PM2.5 kirliliği de fosil yakıtlardan geliyor.


Fosil yakıtlar dünya çapındaki şehirlerde hava kalitesine zarar veriyor. Dolaylı olarak, küresel sıcaklıkları artırırlar, bu da daha fazla orman yangını ve daha fazla yeşil alanın çöle dönüştüğü anlamına gelir.
​

(Image credit: Getty Images)

Hava kirliliği sorununu çözmek için hem bireysel hem de kolektif çabalar gereklidir. Bireyler olarak, daha az araç kullanmak, enerji tasarrufu yapmak, yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmek, atık azaltmak ve geri dönüştürmek gibi adımlar atabiliriz. Ayrıca hava kalitesini takip ederek sağlığımızı korumak için önlemler alabiliriz. Örneğin, kirli havalarda dışarı çıkmamak veya maske takmak gibi.


Kolektif olarak ise, hükümetler, şirketler, sivil toplum kuruluşları ve uluslararası kuruluşlar hava kirliliği ile mücadele etmek için işbirliği yapmalıdır. Hava kirliliğinin kaynaklarını belirlemek, emisyon standartlarını uygulamak, alternatif ulaşım modelleri geliştirmek, yeşil alanları artırmak ve iklim değişikliğini yavaşlatmak gibi politikalar hayata geçirilmelidir.

Hava kirliliği sadece bir şehrin veya bir ülkenin sorunu değildir. Tüm dünyayı etkileyen küresel bir sorundur. Bu nedenle, hava kirliliğini azaltmak için küresel bir dayanışma ve işbirliği gereklidir. Hava kirliliği ile mücadele etmek, hem insan sağlığı hem de gezegenimizin geleceği için hayati önem taşımaktadır.


Birçok ülke ve kuruluş, iklim değişikliğini yavaşlatmak ve hava kalitesini iyileştirmek için ortak hedefler belirlemiş ve anlaşmalar imzalamıştır. Örneğin, Paris Anlaşması, küresel ısınmayı 2°C’nin altında tutmak için sera gazı emisyonlarını azaltmayı amaçlayan bir anlaşmadır. Bu anlaşma hem küresel hem de yerel hava kalitesine katkıda bulunabilir.
​

Hava kirliliğinin bir diğer önemli kaynağı da araçlardan, enerji santrallerinden ve endüstriyel kaynaklardan kaynaklanan emisyonlardır. Bu emisyonlar, hem küresel ısınmaya hem de yerel olarak şehirlerin havasını kirletmeye katkıda bulunur. Örneğin, karbon monoksit, azot oksitler, kükürt dioksit ve kurşun gibi gazlar ve metaller, araç egzozlarından çıkar ve havadaki partikül madde seviyesini artırır.


Emisyonların hava kalitesi üzerindeki etkisi, pandemi yasakları sırasında gözlemlenebilir. Araştırmalar, yasakların uygulandığı dönemde araç ve endüstriyel faaliyetlerin azalmasıyla birlikte birçok şehirde hava kalitesinin iyileştiğini göstermiştir. Örneğin, Delhi’de yapılan bir çalışmada, 2020’nin başlarında yasakların uygulandığı dönemde hava kalitesi endeksinin %41 düştüğü bulunmuştur.
​

Dünya Nüfusunun Yarısı Hava Kirliliğinin Ağırlaştığı Koşullarda Yaşıyor

Dünyanın en kirli şehirleri, hava kirliliği ile mücadele etmek için çeşitli önlemler almaktadır. Bu önlemler arasında emisyon standartlarını sıkılaştırmak, yenilenebilir enerji kaynaklarını teşvik etmek, toplu taşıma sistemlerini geliştirmek, yeşil alanları artırmak ve halkı bilinçlendirmek gibi adımlar bulunmaktadır.


Örneğin, Dakka’da, üç tekerlekli araçlarda verimsiz, yüksek derecede kirletici iki zamanlı motorların yasaklanması, şehir büyüdükçe araç emisyonlarından PM2.5 seviyelerinin sabit kalmasına yardımcı olmuştur. Birçok Çin şehri en kirli şehirler arasında olsa da, ülkenin temiz hava politikalarını uygulamasından bu yana son on yılda kirlilikte çarpıcı bir düşüş olmuştur. Delhi’de ise yapay göller yaratmak için çalışmalar yapılmaktadır. Daha fazla su, daha fazla buharlaşma, daha fazla yağmur ve – bir araştırmanın tahmin ettiği gibi – en azından biraz daha az toz anlamına gelmelidir.


Hava kirliliği ile mücadele etmek için uluslararası işbirliği de önemlidir. Birçok ülke ve kuruluş, iklim değişikliğini yavaşlatmak ve hava kalitesini iyileştirmek için ortak hedefler belirlemiş ve anlaşmalar imzalamıştır. Örneğin, Paris Anlaşması, küresel ısınmayı 2°C’nin altında tutmak için sera gazı emisyonlarını azaltmayı amaçlayan bir anlaşmadır. Bu anlaşma hem küresel hem de yerel hava kalitesine katkıda bulunabilir.

​

Hava kirliliği, dünyanın en büyük çevre sorunlarından biridir. Hava kirliliği hem insan sağlığına hem de ekosistemlere zarar verir. Hava kirliliğinin seviyesi ve kaynakları şehirden şehire değişir. Hava kirliliğini ölçmek için farklı yöntemler kullanılır. Hava kirliliğini azaltmak için hem bireysel hem de kolektif çabalar gereklidir. Hava kirliliği ile mücadele etmek, hem insan sağlığı hem de gezegenimizin geleceği için hayati önem taşımaktadır.

Nur Seda Korkmaz​